به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، موضوع پیوستن ایران به کنوانسیون جهانی برن، مسأله امروز و دیروز نیست، بلکه طی چند سال گذشته و در دولت‌های مختلف مطرح شده و هر چند وقت یک بار، بحث بر سر آن اوج می‌گیرد؛ تا جایی که حتی برخی از مدیران و مسؤولان، براساس ناآشنایی با عواقب پذیرفتن آن، الحاق ایران به این معاهده را عین صواب می‌دانند و چنان برای پذیرش قوانین جهانی کپی‌رایت عجله دارند که چشم‌هایشان را روی همه مصائبی که بعد از پیوستن به آن، گریبان دولت و مردم را خواهد گرفت، بسته‌اند.
دولت یازدهم نیز از این قاعده مستثنا نیست و به نظر می‌رسد عزم خود را جزم کرده تا طی سه سالی که از عمرش باقی است، تکلیف این ماجرا را یکسره کند. شاهد این مدعا نیز شنیدن اظهارنظرهایی همچون «مزایا و معایبی که درباره این قانون گفته می‌شود، برای کشور ما جز بخش مزایا، مسائل دیگری را شامل نمی‌شود» از زبان مسؤولانی همچون لادن حیدری، مدیرکل دفتر حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
نمونه دیگر چنین اشتیاقی برای پیوستن به کنوانسیون برن را می‌توان در سخنان اخیر محمدحسین نوش‌آبادی، معاون حقوقی و پارلمانی و امور استان‌های وزارت ارشاد دید که گفته «از نظر وزارت ارشاد کار تمام شده است!»
با این حال، عده زیادی از کارشناسان هستند که با تردید جدی به مسأله کنوانسیون برن نگاه می‌کنند و در شرایط فعلی، پذیرش تعهداتی را که با پیوستن به این کنوانسیون بر دوش ایران می‌افتد، به صلاح نمی‌دانند. در این مجال قصد داریم از نزدیک‌تر نگاهی به کنوانسیون برن و چیستی آن بیندازیم و چند نکته اساسی را درباره ابعاد مختلف آن مرور کنیم که در گفتار علاقه‌مندان به پیوستن آن، غالباً مغفول باقی می‌ماند.
سروکله معاهده برن از کجا پیدا شد؟
ایده اولیه تشکیل حمایت از پدیده‌های فکری 600 سال پیش شکل گرفت. در آن زمان، معاهدات بیشتر صورت دوجانبه داشت و سرزمین‌های مختلف به شکل متقابل در قبال امتیازاتی که برای اتباع خود در حفظ آثار ادبی هنری یا اختراعاتشان دریافت می‌کردند، امتیازاتی را برای اتباع کشور دیگر در نظر می‌گرفتند.
با گسترش صنعت چاپ، فرآیند نشر آثار ادبی و هنری بسیار ساده‌تر شد و دیگر توافقات و پیمان‌های دوجانبه و حتی چندجانبه هم نمی‌توانست منافع کشورهای بزرگ را تأمین کند و این باعث شد خلأ بین‌المللی در این زمینه احساس شود تا اینکه در سال 1883، اولین معاهده حمایت از پدیده‌های فکری در قالب حمایت از اختراعات و با عنوان معاهده پاریس به‌منظور حمایت از نوآوری‌های صنعتی به تصویب رسید.
پس از تصویب اولین معاهده بین‌المللی در زمینه اختراعات، نوبت به آفرینش‌های ادبی و هنری نیز رسید تا از آنها نیز حمایت شود و در سال 1885، توافق‌نامه‌ای به‌منظور حمایت از آثار ادبی و هنری تصویب و به «معاهده برن» معروف شد.
بلژیک، آلمان، انگلستان، اسپانیا، ایتالیا، سوئیس، فرانسه و تونس که درواقع مستعمره فرانسه بود، از جمله اولین امضاکنندگان این معاهده بودند که ظاهرا اصول حاکم بر آن عبارت از: اصل حمایت یکسان از آثار خارجی یا قاعده رفتار ملی، اصل حمایت بدون تشریفات و اصل استقلال حقوق است.
در حال حاضر، 167 کشور عضو این معاهده هستند و این معاهده از تمامی آثار هنری یا ادبی، خواه به‌شکل دیجیتال یا غیردیجیتال با شرایط خاص حمایت می‌کند. علاوه بر این هم‌اکنون، عضویت در این کنوانسیون پیش‌شرط الحاق به سازمان تجارت جهانی و برخی دیگر از مجامع بین‌المللی شده است تا برخی مزایای حضور در این مجامع نیز در پیوستن به این معاهده گروکشی شده باشد!
100 سال تعلل آمریکا برای الحاق به معاهده برن
از سال 1887 تا 1989 و حدود صد سال طول کشید تا آمریکا به عضویت کنوانسیون برن درآید. روسیه نیز در سال 1995 عضو این کنوانسیون شد. آیا کسانی که دغدغه پذیرش کپی‌رایت را دارند و تنفس در فضای معاهده برن را تنفس در فضای مدینه فاضله می‌دانند، از خودشان پرسیده‌اند که چرا وقتی حتی یونان، مراکش، لهستان، کرواسی و… به این معاهده ملحق شده بودند، آمریکا و روسیه بیش از صد سال از پذیرش این تعهد سرباز زدند و به عبارت بهتر، ضرورتی برای قبول آن احساس نکردند.
مهم‌ترین دلیل تعلل این کشورها این بود که تصور می‌کردند تا وقتی می‌توان دانش و ایده‌های جدیدی را در سایر کشورها پیدا کرد، نباید به چنین کنوانسیونی تن داد؛ اما وقتی احساس کردند که خود به قله علمی دست یافته‌اند دیگر از هیچ تلاشی برای جلوگیری از انتشار علوم فروگذار نکردند.
کپی‌رایت به رُمان و فیلم محدود نیست
کافی است از خیلی از دانشجویان، استادان دانشگاه، مدیران و حتی نخبگان فرهنگی کشور سؤال کنید که وقتی از کپی‌رایت حرف می‌زنند، دقیقاً از چه چیزی حرف می‌زنند تا ببینید که چه سوءتفاهم بزرگی درخصوص ابعاد مختلف این معاهده در داخل وجود دارد.
خیلی‌ها کپی‌رایت را مترادف با جلوگیری از ترجمه بدون مجوز آثار هنری ازجمله کتاب و… می‌دانند، درحالی‌که موضوع کنوانسیون برن بسیار پیچیده‌تر وگسترده‌تر بوده و ساده‌انگاری است اگر آن را تنها به همین مسائل محدود کرد.
جالب است بدانید درحالی‌که مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، این وزراتخانه را متولی اصلی حقوق کپی‌رایت و حقوق مالکیت ادبی و هنری می‌دانند و از برگزاری نشست‌های مختلف در دولت برای بررسی ابعاد متفاوت معاهده برن خبر می‌دهند، وقتی نوبت به طرح شفاف‌سازی الزامات این معاهده می‌رسد، تنها به پرداخت حق رایت آثار هنری به نویسندگان و فیلم‌سازان خارجی بسنده می‌کنند و از سایر الزامات آن سخنی به میان نمی‌آورند.
معاهده برن ملاحظات حقوقی و تعهدات مقرر فراوانی دارد که با عضویت در این کنوانسیون بر فرهنگ، فناوری و صعنت، فعالیت‌های پژوهشی و… در ایران تأثیر منفی خواهند گذاشت. تسهیل فرار مغزها و نخبگان کشور، نقض حریم‌های فردی، خروج ارز از کشور و استفاده کشورهای غربی از کپی‌رایت به عنوان یک حربه جدید علیه کشور از جمله این پیامدهاست که بعدا در این باره بیشتر خواهیم گفت./907/د101/ی
منبع: مجمع ناشران انقلاب اسلامی
آخرین دیدگاهها