عامل اصلی موفقیت امام رضا(ع) در مناظره، آشنایی با زبان ومبانی فکری مخاطب

از مهمترین عوامل موفقیت امام رضا(ع) در مناظره ها می توان به آشنایی ایشان با زبان ومبانی فکری ـ اعتقادی مخاطب وهمچنین استفاده از مشترکات مورد قبول دوطرف اشاره کرد.

دکتر زهرا روح اللهی امیری استاد حوزه ودانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم در یادداشتی به مناسبت شهادت امام رضا(ع) به ابعادی از سیره تبلیغی امام(ع) پرداخت:

یکی از مشکلات کنونی جوامع بشری – علیرغم تنوع وسایل ارتباطی- صعوبت ومشکل در برقراری ارتباط با هم‌نوع خود است. بشرامروزی برای انتقال محبت ، تجارب ، نشر افکار و اعتقادات دینی و سیاسی چاره‌ای جز ارتباط با هم نوع خود ندارد.

با توجه به دنیای پیچیده امروز ، و گذر جوامع از سنتی به مدرن و دور شدن انسان‌ها از یکدیگر، این ارتباط از یک‌سو بسیار سخت است، و ازسوی دیگر نیاز به مدل‌های ارتباطی آسان دارد.

علی‌رغم وجود نظریه‌های متعدد از جانب نظریه پردازان غربی برای ارائه انواع مدل‌های ارتباطی ، بشر کنونی همچنان با بحران ارتباط و انتقال پیام مواجه است ودر پی راه حل این مسأله همچنان سر درگم است!

این درحالی است که با گذری بر تاریخ و سیره اولیاء الهی متوجه می‌شویم که آن بزرگواران – علیرغم شرایط سخت سیاسی و اجتماعی که با آن مواجه بودند – چگونه توانستند مفاهیم اصیل الهی را به مخاطبان خود به خوبی منتقل نمایند که ماندگاری این مفاهیم و فرهنگ ناب توحیدی، نشان‌ از توفیق آنها درمیدان عمل می‌باشد. لذا رجوع به سیره این بزرگواران اجتناب ناپذیر بوده و در برقراری ارتباط با مخاطبان می‌تواند کمک شایانی به ما بنماید.

با توجه به تقارن این ایام با سالروز شهادت امام رضا (ع) نیکو به نظر می‌رسد چند نکته از سیره این امام بزرگوار را مورد بررسی قرار داده و خوشه‌ای از خرمن عظیم معارف ایشان برگیریم.

آشنایی با زبان مخاطب

یکی از مهم‌ترین رموز موفقیت مبلغان و خطیبان ، آشنایی با زبان مخاطب است. مبلغ با استفاده ازاین روش می تواند به صورت کامل به همه اهداف خود دست یابد ؛ لذا آشنایی با زبان مخاطب یکی از مهم‌ترین ابزارها برای انتقال پیام به صورت تمام و کمال است.

بر این اساس امام رضا (ع) در مناظرات و گفت‌و‌گوهای خود با زبان و واژگان همان افراد با آنها به صحبت می پرداخت یکی از نتایج پربار این روش، احساس قرابت و نزدیکی با منشأ پیام و دریافت همه معنای پیام توسط مخاطب می‌گردد.

این مسأله با دقت در سیره امام (ع) کاملا مشهود است بدین معنا که ایشان با استفاده از واژگان و زبان خودِ آنها به مناظره و گفت‌وگو می پرداخت و رضایت و شادمانی این افراد در برخورد با امام رضا(ع) نشان دهنده تأثیر این روش در مخاطبان است. لذا آشنایی مبلغان دینی و اعزه محترم روحانی با زبان‌های بین‌المللی در موفقیت تبلیغ آنها بسیار مؤثر خواهد بود.

آشنایی با مبانی فکری واعتقادی

یکی دیگر از اصول موفقیت مبلغ، آشنا بودن به مبانی فکری طرف مناظره و توجه به اعتقادات طرف مقابل است. هرچه آشنایی مبلغ به اعتقادات مخاطبان بیشتر باشد عمیق‌تر و راحت‌تر می‌تواند به تفکرات آنها نفوذ یابد.

به عنوان مثال امام رضا (ع) در گفت‌وگو با جاثلیق مسیحی برای اثبات پیامبری حضرت محمد(ص) از کتاب انجیل مطالبی می آورد و سپس اوصافی را که در تورات و انجیل برای پیامبر ذکر شده از زبان قرآن نیز نمونه هایی‌آورده و از جاثلیق درخصوص تطبیق این اوصاف در انجیل و تورات برپیامبراکرم (ص) اعتراف می گیرد.

امام (ع) در مناظره دیگر برای اثبات وصایت پیامبر(ع) و نام فرزندان ایشان سِفری از زبور را مورد استفاده قرار داده که این بار مورد تصدیق رأس‌الجالوت آن عالم یهودی قرار می‌گیرد. و بدین ترتیب جاثلیق و رأس‌الجالوت مقهور تسلط کامل امام(ع) برمبانی معرفتی آنها گشتند؛ به نحوی که به برتری دین مبین اسلام اعتراف و اذعان نمودند.

استفاده از مشترکات مورد قبول

یکی دیگر از عوامل مهم موفقیت ، استفاده از مشترکات مورد قبول در مناظره با افراد و گروه های مختلف است. علاوه بر استفاده از براهین عقلی ، بهره گیری از دلایل و اصولی که مورد قبول و پذیرش طرف مقابل است ، موجب اقناع مخاطب خواهد شد .

امام رضا(ع) در مواجهه با سران ادیان و مذاهب مختلف بر اساس مسلمات و مقبولات طرفین ، به مناظره می‌نشست بدین نحو که در گفتگو با دانشمندان دیگر مذاهب اسلامی بر اساس آیات و روایات مورد توافق بحث می کردند و در مناظره با سایر ادیان نیز بر نکات مشترک احتجاج می‌فرمودند؛ حضرت در اینگونه مواجهه ، بر اشتراکات دین اسلام و دیگر ادیان مانند اصل توحید، اصل نبوت و… به بحث می‌پرداختند!

ازدیدگاه شیعی ، تمسک به سیره معصوم(ع) منحصرترین راهِ حلِ معضلات و مشکلات بشرمی‌باشد ، در مناظرات امام رضا(ع) با الگوهای مختلف علمی و روشی در مواجهه با خصم برمی‌خوریم که قابل تأمل و استفاده می‌باشد که به ناچار به همین اندازه بسنده می‌کنیم.